Al enige tijd volgen we de Kunst Reserve Bank, een initiatief dat – via de ingang van de kunstwereld – de banken sector op een bijzondere manier tegen het licht houdt, ludiek, maar inhoudelijk vaak ook zeer interessant. Vandaar dat we hier een groot deel van een recente Nieuwsbrief opnemen. Kijk verder op de site van de Kunst Reserve Bank.

Dutch Design Week
Hoewel geen onderdeel van het officiële programma, heeft de bank in de laatste week van oktober tijdens de Dutch Design Week veel bezoekers getrokken. De opmerkelijk vormgegeven bank op het Stationsplein riep veel vragen op – vragen die wij met korte toelichtingen en doorlopende demonstraties van de geldpers hebben geprobeerd te beantwoorden.
Aan het einde van de week werden wij verrast door de aankondiging dat Femke Herregraven de Young Designer Award had gewonnen. Femke is namelijk ook nauw betrokken geweest bij het opzetten van de Kunst Reserve Bank. Samen met haar collega Nina Støttrup Larsen heeft zij de hele huisstijl van de bank vormgegeven: het logo, affiches, website, etc.

De Young Designer Award kreeg Femkevoor de online game ‘Taxodus’ – een bijzonder inventief spel waarmee de obscure wereld van de internationale belastingontwijking inzichtelijk wordt gemaakt. Het spel is gebouwd rond de belastingregels en -tarieven van alle landen in de wereld. De speler is zodoende in staat dezelfde routes te volgen en trucs toe te passen die multinationals gebruiken om de fiscus te slim af te zijn.
Naarmate het online spel vaker wordt gespeeld, groeit de database waarin al deze routes en trucs worden vastgelegd. Het briljante van deze opzet is dat die database zich nu in het publieke domein bevindt. Handig voor de Shells en Starbucks van deze wereld – maar nog handiger voor de verschillende overheden, die nu met enkele muisklikken kunnen zien waar hun nationale wetgeving die multinationals in de kaart speelt. De Nederlandse overheid zou dan bijvoorbeeld kunnen zien hoe de Amsterdamse Zuidas in alle routes als een belangrijk tussenstation fungeert. Dus misschien moet onze eigen Frans Weekers maar eens een weekje verplicht gaan gamen…
De game Taxodus: taxodus.net
Tegenlicht over belastingontwijking
Femke Herregraven in DDWD

Lichtkrant
En deze week vindt in Eindhoven het Glow-festival plaats. Door de hele stad staan er allerlei lichtobjecten en worden er spectaculaire beelden op gebouwen geprojecteerd. Het festival trekt ieder jaar honderdduizenden bezoekers, waarvan het merendeel ook langs de Kunst Reserve Bank op het Stationsplein loopt. Alle reden voor de bank om deze week ook ’s avonds open te zijn en munten te slaan. Voor de gelegenheid hebben wij ook maar meteen een lichtkrant op het loket geïnstalleerd.
Voor mensen uit de randstad is dit dus een mooie gelegenheid om Eindhoven eens te bezoeken.
De bank zal woe, do, vrij en za tot 21:00 uur open zijn.

Another one bites the dust…
De afgelopen weken heeft iedereen zijn kennis over het moderne bankieren weer flink kunnen bijspijkeren. Dit keer bleek onze eigen Jochem de Bruin van de Utrechtse boerenleenbank de boel jarenlang flink te hebben belazerd. Gut o gut – hoe kon dat nou gebeuren? Onze Jochem was er toch juist op uitgestuurd om die Angelsaksische raddraaiers wat degelijke bankmanieren bij te brengen? Meespelen met de grote jongens en ondertussen jezelf blijven of zoiets. Maar helaas bleken de verlokkingen van de grote boze City ook voor Jochem te groot. Dat is hoe de directie van de Rabobank het ‘incident’ met de Libor fraude in ieder geval probeerde af te doen.

Maar misschien was Jochem the Brown juist een voorbeeldige leerling die snel in gaten had hoe het grote spel met de grote knikkers gespeeld diende te worden. Want laten we wel zijn: investment banking – dat is per definitie een spelletje waarbij men alle goede manieren juist volledig moet uitschakelen teneinde op de financiële markten meedogenloos te kunnen toeslaan. Het is een spelletje waar dezelfde geschokte directie die daar nu zijn verontwaardiging over uitspreekt, ooit welbewust voor heeft gekozen.

Het tragische is natuurlijk dat dit een afgedwongen keuze is geweest: zelfs een coöperatieve bank zonder aandeelhouders moet groter worden om groot te blijven. Want in het huidige bancaire systeem is stilstand geen optie. De enige route van banken is vooruit: meer omzet, meer winst, grotere balans. En dan maakt het niet uit of het om gehaaide zakenbanken in New York gaat of om een eenvoudige boerenleenbank in Utrecht. Dat is de tragedie van Jochem de Bruin: gevangen in een systeem waarin zijn eigen ondergang is verdisconteerd. De boete van 774 miljoen euro zal die ondergang nauwelijks versnellen, maar zelfs de directie zal moeten erkennen dat ook bij de Rabobank het morele, sociale en maatschappelijke verval is ingetreden.

Chris Buijink, voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Banken en onze oude buurman op de Zuidas, blijkt daar nog wel volledig blind voor te zijn. Volgens hem zijn alle werknemers in de sector zich volledig bewust van hun maatschappelijke taak en waren het slechts 17 wilde cowboys die daar aan de overkant van de Noordzee over de schreef gingen. Die enorme plas water was vermoedelijk ook de reden dat de Nederlandse Bank geen idee had wat die gasten van de keurige Rabobank daar in Londen allemaal aan het ‘fixen’ waren. Actief toezicht houden? Tut tut tut, laten we het interne onderzoek van de bank eerst maar eens even afwachten…

De Prooi
De fatale gevolgen van het streven naar een grotere balans is eerder door Jeroen Smit beschreven in zijn boek De Prooi. In dit meeslepende verslag van de teloorgang van ABN AMRO waren het niet 17 cowboys in London, maar slechts één trigger-happy banker op de Amsterdamse Zuidas die de boel fantastisch over de kling kon jagen.

Materiaal genoeg voor twee of drie seizoenen zinderend koningsdrama, maar helaas had de VARA slechts geld voor een driedelige serie. Geweldige acteurs en actrices (Piere Bokma, Victor Löw, Anniek Pheifer). In het scenario van Frank Ketelaar was iedere scene echter volgepropt met verwijzingen naar de voor een leek onbegrijpelijke verwikkelingen rond de werkelijke Rijkman Groenink, Nout Wellink, Jan Kalff en Wilco Jiskoot. Onvermijdelijk dat het drama uiteindelijk moest worden aangezet met vette visuele effecten en dikke muzikale onderstrepingen.

Desondanks geeft de serie een aardig beeld van de ondergang van de ABN. En voor de goede verstaander heeft regisseur Theu Boermans in het eindshot een kleine knipoog naar de toekomst verwerkt: de taxi met daarin de onttroonde Rijkman Groenink rijdt langs de Kunst Reserve Bank zijn leven als verguisde ex-bankier tegemoet. De serie is nog te bekijken op uitzending gemist.

Milieuprobleem
Wij hebben het hier al vaker gezegd en blijven herhalen dat een gebrekkig ontwikkeld moreel besef bij individuele bankiers een schijnprobleem is. Het werkelijke maatschappelijke probleem is de waanzinnige omvang van de bancaire sector. Zo is in Nederland het opgetelde balanstotaal van de banken 6 keer zo groot als het BNP. Een beetje wijs geworden na de val van Lehman Brothers, wil men dat nu terugbrengen tot 4 keer BNP. Dat is nog steeds een bizarre omvang. Want we hebben het hier niet over bedrijven die dingen maken of werkelijk waarde creëren, maar over een industrie die zich in wezen enkel bezig houdt met het verplaatsen van digitale cijfers.

NRC journalist Maarten Schinkel is één van de weinige economen die af en toe dit wijdere perspectief schetst. Zoals in zijn column van 31 oktober waarin hij de aard en omvang van de bancaire sector als een milieuprobleem typeerde. Een sterke vergelijking die wij u niet willen onthouden. Column Maarten Schinkel