Van wie is eigenlijk het geld op je betaalrekening? En wie beslist over de geldhoeveelheid? Het zijn vragen die toneelgroep De Verleiders tijdens voorstellingen van Door de Bank Genomen voorlegde aan het publiek. Dat vertoonde tekenen van verbazing bij de antwoorden, zo beschrijft acteur George van Houts in een boek dat onlangs uitkwam.

Redding van banken

Het boek begint met de geschiedenis van geld. Zo wordt beschreven hoe de koning van Engeland werd gered door banken die zijn oorlog konden financieren. Ze bedongen daarbij een machtspositie. Vandaag de dag is het omgekeerd: banken worden gered door de overheid. Al staat daar weinig tegenover en gebeurt het met geld dat ook weer van banken wordt geleend, tegen een commercieel tarief.

Geld is machtsmiddel

Vandaag de dag is schuld meer dan ooit een machtsmiddel. Burgers voelen zich gedwongen voor hun sociale status om bezittingen aan te schaffen en daarvoor leningen aan te gaan. Ze raken daarmee in een afhankelijke positie. Machthebbers hoeven geen geweld meer te gebruiken of ermee te dreigen, ze zijn door hun vordering onkwetsbaar geworden, in de ogen van ‘horigen’.

Geldschepping in publieke handen

Mede onder invloed van de publieke opinie zijn kleine verbeteringen zichtbaar. Zo vergeleek een bankier De verleiders enkele jaren geleden met Jacobse en Van Es, twee karikaturale types van Van Kooten en De Bie. “Dat gebeurt nu niet meer”, zo verzekerde Van Houts de aanwezigen tijdens de presentatie van zijn boek. “Minister Dijsselbloem staat zelfs welwillend tegenover het idee om geldschepping in publieke handen te brengen. Al kan dat ook met de naderende verkiezingen te maken hebben.”

Macht en mysterie

Over politici bevat het boek een interessante uitspraak. “Ze zijn niet kwaadwillend. Het is erger: ze zijn onwetend.” Of kunnen ze de ernst van de praktijken die we als samenleving gaandeweg ontdekken moeilijk bevatten? Van de onvoorstelbaar brutale en kortzichtige machtswellust, zoals die blijkt uit de scène over Bijzonder beheer, waarover we op deze website al eerder berichtten. Tot en met de supergeheime BIS, Bank for International Settlements. Een instituut dat machtig en mysterieus is, TTIP in het kwadraat.

Ratio en emotie

Met dit boek levert Van Houts een zinvolle bijdrage aan de maatschappelijke discussie. Hij kraakt harde politieke en economische noten. Naast rationele informatie, komt ook de emotionele kant aan bod met beeldspraak, dialoog en oprechte verontwaardiging. Beide hersenhelften worden bediend, wat een voorwaarde is voor bewustwording en gedragsverandering. Als een onderwerp zo belangrijk is en de inhoud aansprekend en oprecht, dan is kritiek geven geen dankbare taak. Toch is dat de rol van een recensent, dus doe ik dat.

Geweld als uitlaatklep

In de eerste plaats stuit ik op de uitlating de kinkers uit de straten, terwijl enkele regels verder wordt gezegd dat er niet gepleit wordt voor geweld. Ik denk dat dreigen met geweld ook een vorm van geweld is. Natuurlijk kan geweld een uitlaatklep zijn voor de brede woede in de samenleving, het is ook begrijpelijk en authentiek.

Sympathie van het publiek

Tegelijk is geweld vooral een uiting van machteloosheid en daarmee maak je niet bepaald indruk op degenen die aan het roer staan. Daarnaast verlies je de sympathie van de twijfelaars in het publiek en je geeft de machthebbers een reden om te zeggen dat je door emoties wordt gedreven, dat je onredelijk bent. Bovendien geef je ze aanleiding om hard in te grijpen.

Geld en lobby

Daarnaast lijkt het erop dat de auteur heil ziet in beleid, in maatregelen die tot verbetering leiden. Maar er zijn nog veel meer sectoren waar met geld en lobby de politieke besluitvorming onevenredig zwaar onder druk wordt gezet. In de landbouw- en voedselindustrie worden stoffen gebruik die giftig en verslavend zijn, zoals suiker. De farmaceutische sector is doordrenkt van corruptie. Het onderwijs, waar een wereld te winnen is, loopt vast op een verstikkende cultuur. De bestrijding van criminaliteit is door de sterke hiërarchie verworden tot een blundermachine. De traditionele nieuwsmedia verliezen geloofwaardigheid, maar blijven vasthouden aan oude trucjes. En er zijn nog meer voorbeelden.

Uitroeien

De crisis speelt zich af op een dieper niveau en de gevolgen zijn breder dan de financiële wereld. Overal zijn dezelfde motieven en gedragingen te zien: ethische afwegingen en gezamenlijke belangen worden opzij gezet door een kleine elite die gefixeerd is op geld.  En passant zijn ze bezig met de systematische vernietiging van plantensoorten, diersoorten en hun leefgebieden. Omdat ze met dat geld op den duur geen drinkbaar water en geen schone lucht kunnen kopen, zijn ze dus bezig ook zichzelf uit te roeien. Hun kinderen zullen het evenmin overleven.

Ecologisch, sociaal en economisch

De oplossing ligt niet in een procentje zus, een verbod hier en een verplichting daar. Het gaat om fundamentele herbezinning op de rol die we als mensheid spelen in de leefomgeving: ecologisch, sociaal en economisch. Inzichten om onze instincten de goede kant op te sturen zijn te vinden bij etholoog Frans de Waal en de onlangs overleden hoogleraar bedrijfskunde Mauk Mulder. Zie ook een eerder bericht op deze website naar aanleiding van een artikel in De Correspondent en een blog van Ad Broere.

Bestelgegevens

Het boek Door de Bank Genomen is uitgekomen bij Uitgeverij Q en onder meer te bestellen bij Managementboek. Daarnaast is de toneelvoorstelling ook verfilmd. De volgende voorstelling van De Verleiders loopt vanaf begin oktober en heet Slikken en stikken.

=Zie ook de volgende artikelen op deze website:

• Waarom wist ik dat niet? over een congres van Ons Geld met George van Houts als dagvoorzitter

• Welk doel heiligt financiële middelen? over het boek

  Geld in de bijrol,Welk doel heiligt financiële middelen? van Ad Broere