Geld in de bijrol, het nieuwe boek van Ad Broere

Door heroprichting van de Postbank ontstaat een nieuw soort nationale bank waar iedere burger een betaalrekening heeft. Dat is het pleidooi van econoom Ad Broere in zijn nieuwe boek Geld in de bijrol. In zijn visie fungeren private banken voortaan als tussenpersonen met bijzondere expertise op het gebied van financiering.

Risiso’s afgewenteld

Als medewerker van een grote bank leerde Broere de financiële wereld van binnenuit kennen. Hij maakte mee hoe de traditionele rol van de bank steeds minder dienstverlenend werd. Er kwamen nieuwe financiële producten die zogenaamd heel slim waren. Maar dan vooral ten faveure van de bank zelf omdat exorbitante winsten werden binnengesluisd, terwijl de risico’s werden afgewenteld op klanten en samenleving.

Inspiratie

Tijdens zijn studie aan de Rijksuniversiteit Groningen verwonderde Broere zich over het rigidi mensbeeld van economen en hij liet zich inspireren door auteurs als Ernst Friedrich Schumacher en Anthony Sampson. De eerste schreef onder meer Hou het klein (Small is beautifull – economics as if people mattered) en de tweede verdiepte zich in de de politieke invloed van het Amerikaanse concern ITT. Het lijkt voorstelbaar dat iemand met een kritische en maatschappelijk verantwoorde houding het niet lang volhoudt bij een eenzijdig op materieel gewin gerichte bedrijfscultuur. Broere werd ondernemer en schrijver van diverse boeken over de financiële sector, waarvan Geld in de bijrol het laatste is. Het eerste exemplaar daarvan werd op 15 september in ontvangst genomen door acteur en activist George van Houts met wie Broere heeft samengewerkt in het bestuur van de stichting Ons Geld.

Prijsverschil

Broere beschrijft een aantal fenomenen die we om ons heen zien en waar we als consument ook van profiteren, zelfs al weten we dat niet. In Zeeland gevangen garnalen worden in Marokko gepeld en vervolgens weer teruggevlogen naar Nederland waar ze in het koelvak van de supermarkt te koop zijn. We beseffen blijkbaar niet dat het ten koste gaat van het milieu en de Nederlandse werkgelegenheid: als consument gaan we voor een dubbeltje prijsverschil al naar de concurrent.

Machtsmisbruik

Datzelfde fenomeen ook te zien in organisaties, bijvoorbeeld hoe de NAM omging met de veiligheid van Groningers in hun door aardbevingen getroffen huizen. Overal geven (financiële) belangen de doorslag, misschien nog wel het allermeest bij de Bank for International Settlements. Een mysterieuze bancaire instantie die niet door publieke organen wordt bewaakt en waar machtsmisbruik welig tiert.

Honger en hebzucht

Waar democratische controle ontbreekt ontstaat al gauw een sfeer van pakken wat je pakken kan. De gelegenheid maakt de dief, zeker waar de voordelen groot zijn en de kans dat je betrapt wordt klein. Dat dacht de Griekse regering ook toen ze fraudeerden met Europees geld waardoor de economie gesaneerd moest worden. Broere stelt dat het Griekse scenario voor ons niet ver weg is: overal waar machtshonger en hebzucht de overhand krijgen ontstaat een moment dat de zeepbel klapt en de economie op de rails moet worden gezet door financiers die alleen vanuit hun eigen belang opereren met keiharde eisen.

Weimar Republiek

Het zal niet de laatste keer zijn dat een crisis als in Griekenland uitbreekt en het was ook niet de eerste keer. Broere vergelijkt de situatie met de Weimar Republiek in Duitsland en de Amerikaanse economie kort voor de beurskrach van 1929.

Efficiencydruk

Wil de mensheid herhaling voorkomen, dan moeten we volgens hem leren meer liefdevol met geld om te gaan. Dat betekent: met meer compassie en door het aanpakken van oorzaken in plaats van symptomen. Een aangrijpend voorbeeld dat hij noemt is de Chinese technologieproducent Foxconn waar medewerkers wanhopig werden van de efficiencydruk. Ze maakten een eind aan hun leven door van het gebouw te springen. De cynische oplossing die Foxconn zocht is het aanbrengen van veiligheidsnetten rondom het gebouw, terwijl er niets werd gedaan aan het verbeteren van arbeidsomstandigheden.

Oogkleppen af

Op macro-economisch niveau vraagt dit om nieuwe hypotheses. De economische wetenschap moet de oogkleppen afzetten en erkennen dat markten niet perfect zijn, dat actoren niet volledig geïnformeerd zijn en niet rationeel handelen. Vernieuwende inzichten moeten bespreekbaar zijn, zoals het kwijtschelden van schulden. Dat is overigens helemaal niet nieuw, het werkte al onder de Sumerische vorsten. En het komt ook al voor in de bijbel: tijdens het joodse Jubeljaar werd de grond herverdeeld.

Geen alternatief

Helaas is het afzetten oogkleppen voor iedereen moeilijk, dus ook in de financiële wereld. Zo vindt DNB-president Klaas Knot dat er geen alternatief is voor het bestaande geldstelsel, zoals Shell beweerde dat er geen alternatief is voor fossiele brandstoffen. En banken houden er voorspellingen op na die zichzelf vervullen. Als ze de geldkraan dichtdraaien bij een bedrijf en het valt om, is de reactie: “Zie je wel dat het nodig was.”

Prijsstabiliteit en werkgelegenheid

De eerste stappen naar een meer liefdevol geldstelsel worden gezet met de de maatregelen die aan het begin van dit artikel worden genoemd. De Postbank nieuwe stijl fungeert niet alleen als bank waar iedere burger een betaalrekening heeft, maar registreert ook het eigendom van geld, zoals het Kadaster bij grond. Daarnaast bepleit Broere dat geldschepping onder coördinatie van de Centrale Bank gebeurt, in combinatie met belastingheffing. Op die manier kan de geldhoeveelheid anticyclisch worden aangestuurd, vanuit maatschappelijke belangen, zoals prijsstabiliteit en werkgelegenheid.

Inzichten en experiementen

Verder bevat het boek een inventarisatie van een groot aantal inzichten experimenten om het financiële systeem te vernieuwen, zoals

• lokaal geld, waarmee impulsen worden gegeven aan de werkgelegenheid, de betrokkenheid van klanten en zekerheid over de herkomst van producten. Zoals is gebleken uit een experiment in de Oostenrijkse plaats Wörgl. Een bijzondere vorm van lokaal geld is de Ziny waar geldschepping plaatsvindt door het leveren van diensten aan de lokale gemeenschap
• broodfondsen waarmee ondernemers hun risico op ziekte delen
• een Pensioenbank die iedereen inzicht in de stand van zijn/haar pensioen
• New Financial Forum, online platform voor een nieuwe financiële wereld.

Op zijn website Love made visible noemt Broere meer dan 700 initiatieven waarbij geld een bijrol speelt.

Gewenst en haalbaar

In het boek en in andere publicaties van Broere is te proeven dat hij beschikt over veel kennis, ervaring en goede intenties. Daarmee krijgt de lezer een breed palet aan inzichten voorgeschoteld over de wenselijkheid en de haalbaarheid van een nieuw financieel stelsel. Een krachtige structuur is niet de sterkste kant van het boek: observaties, analyses, uitgangspunten en oplossingen staan nogal eens door elkaar heen. Dit geeft een wat onrustig gevoel, alsof er geen eindconclusie is omdat er op de volgende pagina wellicht weer nieuwe feiten om de hoek komen. Het is overigens wel begrijpelijk voor een auteur met een diepgaande kennis van de materie en een holistische benadering, omdat het krachtenveld complex wordt. Daarnaast kan ik me voorstellen dat hij een sterk rechtvaardigheidsgevoel heeft dat al vaak is geconfronteerd met absurd en egoïstisch wangedrag bij organisaties waar hij zelf met veel loyaliteit werkzaam was.

Verslaafd aan verontwaardiging

Ook maatschappelijk ontbreekt het grotere plaatje. Het risicogedrag van bankiers heeft overeenkomsten met atleten die doping slikken en jonge automobilisten die na een uitgaansavond hun leven op het spel zetten. Voor de bestrijding ervan is naast een wettelijk kader ook psychologie nodig. De degeneratie waaraan de financiële sector ten prooi is gevallen heeft verder overeenkomsten met het inzetten van fakenieuws door politici voor hun campagne en het afglijden van kwaliteitsmedia tot oppervlakkige sensatiemachines. En dat alles zou ondenkbaar zijn als burgers er niet vatbaar voor waren, maar zij zijn juist wel verslaafd aan verontwaardiging over praktijken die in strijd lijken met hun belang op de korte termijn.

Bijrol

Wat overeind blijft is de stelling dat geen enkel aanvaardbaar doel financiële of andere middelen heiligt: geld komt een bijrol toe. De auteur levert onderbouwing en perspectief voor een zeer actuele en relevante maatschappelijke discussie.

=

Geld in de bijrol – op weg naar een menswaardige samenleving door Ad Broere, uitgeverij Humane Economy Publishing, 320 pagina’s, € 22. bestelgegevens